Dziedzictwo europejskie i przyszłość Europy

Pojęcie „dziedzictwo europejskie” weszło do obiegu publicznego dopiero niedawno dzięki instytucjom i dokumentom Unii Europejskiej (UE). Kiedy? Są trzy konkurujące ze sobą daty. W 2002 roku Komisja Europejska ustanowiła Nagrodę Dziedzictwa Kulturowego, przyznawaną przez organizację pozarządową Europa Nostra. Każdego roku otrzymuje ją około trzydziestu inicjatyw w dziedzinie ochrony, ulepszania i adaptacji do nowych zastosowań dziedzictwa kulturowego, a także w dziedzinie badań nad nim, edukacji, szkoleń i podnoszenia świadomości jego roli. Chociaż termin „dziedzictwo europejskie” nie został użyty, chodzi tu wyraźnie o dziedzictwo kulturowe Europy. W 2005 roku sześć krajów należących do Unii Europejskiej postanowiło, z inicjatywy Francji, utworzyć znak „Dziedzictwo europejskie”. Po raz pierwszy został przyznany 19 marca 2007 roku, z okazji pięćdziesiątej rocznicy podpisania Traktatu rzymskiego. Cztery lata później otrzymało go sześćdziesiąt osiem obiektów w dziewiętnastu krajach. W 2013 roku, w ramach programu „Kreatywna Europa”, Komisja Europejska sama zaczęła przyznawać znak „Dziedzictwo europejskie”. Wydaje się, że jej kryteria są bardziej restrykcyjne. Lista oznakowanych obiektów liczy zaledwie dwadzieścia dziewięć pozycji (tylko kilka znajdowało się na poprzedniej liście). Można jednak powiedzieć, że termin „dziedzictwo europejskie” wszedł odtąd do słownictwa organów UE i że samo dziedzictwo zostało przez nią oficjalnie zaakceptowane. Uznanie to nastąpiło zatem około pięćdziesięciu lat po przyjętej w Hadze 14 maja 1954 roku z inicjatywy UNESCO „Konwencji o ochronie dóbr kultury w razie konfliktu zbrojnego”, która wprowadziła do prawa międzynarodowego pojęcie „dziedzictwo ludzkości”. I tyleż lat po zawartej w Paryżu 19 grudnia 1954 roku z inicjatywy Rady Europy Europejskiej Konwencji Kulturalnej. Artykuł 5 tej Konwencji jest dla nas szczególnie ważny: „Każda z umawiających się stron uzna znajdujące się pod jej kontrolą dobra o europejskiej wartości kulturowej za stanowiące integralną część wspólnego dziedzictwa kulturowego Europy, podejmie niezbędne środki w celu ich ochrony i ułatwi do nich dostęp”. To właśnie w tym dokumencie pojęcie „wspólne dziedzictwo kulturowe Europy” weszło do języka prawa. Napisany po francusku tekst niniejszy ukazał się pierwotnie w przekładzie angielskim European Heritage and the Future of Europe jako przedmowa do: Andrzej Jakubowski i in. [wyd.], Cultural Heritage in the European Union. A Critical Inquiry into Law and Politics, Brill Nijhoff, Leide –Boston, 2019, s. IX-XXI.