Dzieje Wielkiego Księstwa Litewskiego 1377-1499

Prezentowana Czytelnikowi ksiazka jest glówna pozycja w dorobku naukowym Ludwika Kolankowskiego. Praca dzieli sie na dwadziescia rozdzialów, w których autor omawia historie Litwy od momentu smierci wielkiego ksiecia Olgierda w 1377 r. i objecia jego schedy przez Jagielle po zakonczenie polsko-litewskich dzialan przeciw Moldawii Stefana Wielkiego w latach 1497-1499 (dwa krótkie rozdzialy I i II, poswiecone poczatkom i dziejom Litwy do 1377 r. maja charakter wprowadzajacy). Autor, kreslac na ponad czterystu stronach wnikliwa analize dziejów politycznych Litwy, wykorzystal zarówno dorobek wspólczesnej mu historiografii, jak i edycje zródlowe i zbiory archiwalne, nie tylko polskie. Ich szczególowy wykaz znajdzie Czytelnik w przypisach, stad nie ma potrzeby, by je w tym miejscu omawiac. Trzeba jednak zaznaczyc, ze tak obfite czerpanie ze zródel, zgodnie z klasycznymi zaleceniami historiografii, pozwolilo Ludwikowi Kolankowskiemu na napisanie dziela o nieprzemijajacej wartosci, zwlaszcza w dziedzinie faktograficznej. Dyskusji moga podlegac oceny i interpretacje autora - do których mial zreszta prawo, a które sa dzisiaj swiadectwem mysli historycznej epoki miedzywojennej. Do takich ocen zaliczyc mozemy rzekome przekonanie Jana Olbrachta i Aleksandra Jagiellonczyka o ""roli dziejowej i najistotniejszej solidarnosci Polski i Litwy, jako pozycji jednolitej w stosunku do naporu barbarzynskiego Wschodu"", przy czym pod pojeciem Wschodu ukrywala sie Moskwa. Tym poczuciem roli dziejowej Polski i Litwy w Europie srodkowo-wschodniej przepojone jest cale dzielo Ludwika Kolankowskiego - i m.in. wlasnie z tego powodu nie moglo byc wznawiane w czasach Polski Ludowej. Niemniej, trzeba przyznac, ze autor za kazdym razem stara sie udowodnic - odwolujac sie do zródel - iz oceny jego nie sa bynajmniej bezpodstawne. Przykladem niech bedzie dowartosciowanie postaci Wladyslawa Jagielly, postponowanego przez Jana Dlugosza - Ludwik Kolankowski na trwale chyba zdolal wykazac bezpodstawnosc wielu krytycznych ocen panowania pierwszego z Jagiellonów. Stad zachowuja one swoja wartosc równiez dzisiaj nie tylko jako zabytek historiograficzny, ale równiez jako element, pobudzajacy do dyskusji nad rola panstw jagiellonskich w dziejach Europy.