Fontenoy

Jeśli nawet pod Fontenoy mądrość nie stała wyraźnie po naszej stronie, to odnotowane tam przykłady cichej odwagi, lojalności i dyscypliny mają dziś specjalną wartość. Przez wiele lat pozostawałem pod urokiem zagadki Fontenoy, nie mając wielkiej nadziei na jej rozwiązanie. Klucz do niej odnalazł się wreszcie w ośmiu tomach rękopiśmiennych raportów brytyjskich dowódców kampanii flandryjskiej lat 1744-1745, które można przejrzeć w National Record Office. Większość z nich dyktował Wilhelm August, książę Cumberland. Dzięki drobiazgowej wierności Jerzego Ii prawu, jego syn mógł zwracać się doń jedynie za pośrednictwem właściwego ministra. Te staromodne i napisane sztucznym stylem dokumenty, opisujące zdarzenia, które mocno jeszcze pozostawały w pamięci piszących, umożliwiły mi odtworzenie każdego wypadku przy pomocy słów jego głównych aktorów. W ten sposób powstał obraz XVIII-wiecznej wojny w okresie między kampaniami księcia Marlborough a rewolucją spowodowaną przez Fryderyka II.