Historyja ucieszna o królewnie Banialuce

Romans o królewnie Banialuce to obok Światowej Rozkoszy najwybitniejsze dzieło Hieronima Morsztyna (ok. 1581 – ok. 1622). Przypadek sprawił jednak, że mimo niebywałego powodzenia czytelniczego przez blisko dwa stulecia utwór nie przysporzył poecie sławy. Historyja ucieszna o zacnej królewnie Banialuce ze wschodniej krainy początkowo rozpowszechniana była jedynie w odpisach. Wydana po raz pierwszy w połowie XVII w., przez sto lat nie schodziła z pras drukarskich, ale wszystkie edycje ukazywały się anonimowo. Na notowania Morsztyna nie wpłynęła więc ani ogromna popularność Banialuki, ani też zmasowany atak oświeceniowych dyktatorów nowego gustu literackiego w drugiej połowie wieku XVIII. Kiedy wierszowana nowela zachwycała najbardziej – mało kto, a gdy była szykanowana najsilniej – chyba nikt nie łączył jej z Morsztynem. Dopiero w 1820 r. Hieronim Juszyński po raz pierwszy przysądził romans swojemu imiennikowi. I choć przez długi czas atrybucję przyjmowano bez zastrzeżeń, w ostatnich dziesięcioleciach bywała kwestionowana – zawsze gołosłownie. Także dziś o Banialuce pamiętają przede wszystkim piszący o dawnym romansie, natomiast badacze Morsztyna, formułując sądy o całokształcie twórczości poety, perypetie wschodniej królewny zbywają najczęściej zdawkowymi uwagami lub podpisaniem się pod wątpliwościami co do autorstwa.