Józefa Władysława Bychowca przekład „Sporu fakultetów”

Józef Władysław Bychowiec (1778–1845) jest najważniejszym polskim tłumaczem dzieł filozoficznych Immanuela Kanta pierwszej połowy XIX wieku. W autoryzowanej notatce biograficznej przygotowanej dla Encyklopedii powszechnej Glücksberga (1838) Bychowiec wymienia właśnie przekłady pism Kanta jako swoje pierwsze osiągnięcia naukowe: „Roku 1796 udał się do Niemiec, gdzie zwiedził uniwersytety w Frankfurcie nad Odrą, w Getyndze i w Królewcu za życia Kanta. Tam zgłębiając filozofiją niemiecką, przełożył trzy dzieła Kanta, ogłoszone tamże drukiem w latach 1801 i 1802: Wyobrażenie do historii powszechnej we względzie kosmopolitycznym; Do pokoju wiecznego, tudzież Spór Filozofii z Teologiją, Prawoznawstwem i Medycyną.” W zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Wilnie znajduje się rękopis nieznanego do tej pory fragmentu przekładu Der Streit der Facultäten wykonanego przez Bychowca – części pierwszej „sporu filozoficznego wydziału z teologicznym”. Tekst jest uszkodzony, brakuje w nim pierwszych stron, niegdyś zapewne kompletnego przekładu. Rękopis ma bowiem cechy czystopisu, jest niemal pozbawiony poprawek. W niektórych miejscach znajdują się uwagi tłumacza, w innych zaś adnotacje przygotowane dla komentarzy, które Bychowiec zamierzał dodać w ostatecznej redakcji. To nieoczekiwane odkrycie pozwala mieć nadzieję, że wszystkie informacje podane w notatce z Encyklopedii Glücksberga zostaną z czasem potwierdzone i dzięki systematycznym badaniom archiwistycznym.