Kobieta żydowska w okupowanym Krakowie (19391945)

O życiu codziennym pod okupacją niemiecką w Krakowie napisano już wiele prac. Czym zatem książka „Kobieta żydowska w okupowanym Krakowie 1939-1945” różni się od dotychczasowych publikacji? Została ona w całości poświęcona wojennym doświadczeniom i codzienności - nie zawsze szarej - kobiet żydowskich. Autorzy prac na temat okupowanego Krakowa najczęściej nie stawiali pytań o podobieństwa i odmienność losów kobiet i mężczyzn. Ich doświadczenia, przeżycia, obawy i radości były traktowane jako porównywalne, niezależne od płci, a różnić je mogły jedynie pochodzenie rodzinne, wykształcenie czy przywiązanie do tradycji. Książka Martyny Grądzkiej-Rejak jest pierwszą pełną monografią ukazującą dynamikę losów kobiet żydowskich podczas II wojny światowej w perspektywie jednego miasta, w zmieniających się okolicznościach: od przestrzeni miasta tuż po wybuchu wojny, poprzez ograniczoną, ciasną przestrzeń getta krakowskiego, aż po obecność kobiet w obozie Płaszów. W książce omówiono m.in. jaki wpływ na życie i zachowania kobiet oraz na ich rolę w tamtejszej społeczności żydowskiej wywierała niemiecka polityka okupacyjna. Autorka szczegółowo analizuje takie elementy codzienności jak: rytuały dnia powszedniego, życie rodzinne, ciąża, macierzyństwo i wychowanie dzieci, praca zawodowa i w gospodarstwie domowym, zamiana ról społecznych (wzrost znaczenia kobiety w rodzinie), religia, czas wolny, edukacja, odpoczynek, rozrywka oraz aktywność polityczna i konspiracyjna. Ponadto zwróciła także uwagę na postawy i zachowania związane z kolejnymi okresami okupacji oraz sytuacjami granicznymi i trudnymi wyborami przed jakimi niemal każdego dnia stawały kobiety żydowskie. Jednym z interesujących wątków jest próba zaprezentowania prominentnej pozycji niektórych kobiet, związanej np. z funkcją żony OD-mana (żydowskiego policjanta), a także z rolą konfidentki. Ta książka to nie jedynie prezentacja biogramów wybranych, wybitnych jednostek - jakich pośród Żydówek nie brakowało - ukazuje ona bowiem te kobiety jako istotną grupę mieszkańców stolicy GG z przynależną im specyfiką. Dużym osiągnięciem autorki jest m.in. odtworzenie statystyki urodzeń oraz pracy przymusowej kobiet, a także sfer tabu, do chwili obecnej nieporuszanych w publikacjach, jak np. ciąża, aborcje czy mordowanie niemowląt. Autorka nie uciekła też od ukazania trudnych nierzadko relacji związanych z przemocą seksualną więźniów wobec współwięźniarek w obozie Płaszów. Oparta na szerokiej bazie archiwalnej, prasie okupacyjnej oraz relacjach i wspomnieniach ocalonych, książka „Kobieta żydowska w okupowanym Krakowie 1939-1945” stanowi obowiązkową lekturę dla osób chcących poznać lepiej losy społeczności żydowskiej w stolicy GG.