Ład rzeczypospolitej

Przedstawiona w tej książce analiza polskich idei politycznych XVI wieku, kształtowanych w ramach dyskursu republikańskiego, jako przynależących do klasycznej tradycji republikańskiej, ukazuje zarazem istotę właściwego dla tej tradycji namysłu politycznego i znaczenie jej najważniejszych kategorii, jak i niezwykle bogaty koncepcyjnie dorobek polskich autorów późnego renesansu. Nie jest to krytyczne studium polskiej szesnastowiecznej myśli politycznej jako takiej, lecz jej głównych pojęć i koncepcji, ze szczególnym uwzględnieniem ich źródeł ideowych oraz kontekstu politycznego i historycznego, w jakim były rozwijane. Najważniejsze wśród nich są pojęcia rzeczypospolitej, wspólnoty, sprawiedliwości i prawa oraz wolności (normatywne podstawy ładu politycznego), cnót obywatelskich, obyczaju, dobra publicznego i obywatelskości (moralne podstawy ładu politycznego) oraz ustroju mieszanego, władzy i zwierzchności (instytucjonalne podstawy ładu rzeczypospolitej). Tłem i punktem odniesienia dla tych dociekań jest przedstawiona w pierwszej części książki analiza antycznej, wywodzonej od Arystotelesa, i wczesnonowożytnej tradycji republikańskiej, rozwijanej najszerzej w Wenecji, Florencji i w Anglii w XV i XVI wieku. Pozwoliła ona ustalić i ukazać republikański wzorzec myślenia o polityce jako pewną spójną teorię ładu politycznego wykorzystywaną i rozwijaną przez polskich autów okresu odrodzenia. „Pytając o ład rzeczypospolitej w odniesieniu do antycznej i wczesnonowożytnej tradycji republikańskiej, pytamy przede wszystkim o te kategorie, które stanowią o istocie rzeczypospolitej, wolnej wspólnoty politycznej, które przesądzają o tym, że to właśnie rzeczpospolita może być uznana za uosobienie ładu zgodnego z istotą człowieka i naturą jego powinności rozpoznawanych przez rozum. Kategoria ładu politycznego nie odnosi się więc tylko do zasad ustrojowych, do zespołu instytucji i sposobu politycznej organizacji wspólnoty, ale nade wszystko do norm i wartości, w oparciu o które pewne rozwiązania ustrojowe mogą dobrze funkcjonować. Jest to pojęcie szersze, ale i bardziej ukontekstowione, owe normatywne podstawy ustroju są bowiem kształtowane w określonym kontekście historycznym i społecznym i tylko w pewnym sensie mają charakter uniwersalny, w tym, w jakim odnoszone są do uniwersalnego wzorca rzeczypospolitej uchwytywanego przez rozum”. (…) Jest to pierwsza monografia, która podejmuje próbę analizy polskich idei politycznych XVI wieku jako przynależących do tej tradycji myśli politycznej, którą określa się mianem klasycznej tradycji republikańskiej, dociekająca zarazem istoty namysłu politycznego formułowanego w ramach tej tradycji, jak i jej zawartości pojęciowej. Fragment Wstępu