Metafory pamięci

Nasze czasy, jak określił je Pierre Nora, jeden z proroków zwrotu pamięciowego w kulturze, historii i nauce, to „czas pamięci”. Ale już blisko 150 lat temu Julian Ursyn Niemcewicz zapisał myśl niemal identyczną: „Żyjemy w czasie pamiętników”. Niniejszy tom próbuje zrelacjonować obecność kwestii pamięciowych w dziewiętnastowiecznej świadomości, celowo wszakże – jeśli nie liczyć drobnych wyjątków – rezygnując z tych obszarów, na których te odniesienia są najłatwiejsze do zdiagnozowania, tzn. w literaturze pięknej i pamiętnikarstwie. Tytułowe „metafory”, inspirowane pracami historyka psychologii Douwe Draaismy, to swoiste szkła, przez jakie oglądano pamięć – fenomen każdemu tak bliski, a zarazem niejasny, iż zwykle trzeba używać sposobów nie wprost, by lepiej go uchwycić. Przykładami takich metafor są woskowa pieczęć, księga, ogród, kalendarz, labirynt, moneta albo medal, wystawa pamiątek, mogiła, więzienie, podróż, dagerotyp; metaforyki nie unikają też traktaty medyczne i neurologiczne. Szczególnym sposobem konceptualizacji pamięci były rozwijane wówczas teorie mnemotechniczne, którym poświęcona została osobna część. Książka zawiera również dokonane przez autora antologii przekłady tekstów (w całości bądź we fragmentach), pozwalające przedstawić problematykę pamięci w nieco szerszym kontekście. Grzegorz Marzec (ur. 1978), dr, adiunkt w Instytucie Badań Literackich PAN, autor książek „Hermeneuta i historia. Jarosław Marek Rymkiewicz w bakecie” (2012) i „Ekonomia pamięci” (2016).