Miłość w czasie zagłady

“Świat nie miał prawa się dowiedzieć, jaki los rasa panów przeznaczyła ofiarom”, a jednak to im się nie udało i wciąż ukazują się książki takie, jak ta “Miłość w czasach zagłady. Historia z krakowskiego getta” Dominika W. Rettingera będące świadectwem ich zbrodni. Być może znacie już autora z wcześniejszych jego powieści, np. “Sekret Elizy. Auschwitz - płatna miłość”, dla mnie to pierwsze spotkanie z jego twórczością i zapewne nie ostatnie.

“Miłość w czasach zagłady. Historia z krakowskiego getta” ma bowiem wszystko to, czego oczekuję od literackiej fikcji inspirowanej autentycznymi wydarzeniami, zrelacjonowanymi przez ich świadków - emocje, rozwijającą się akcję, do końca trzymającą w napięciu i niepewności jak się zakończy.

“Naszą jedyną bronią jest pamięć. Zapamiętajmy jak najwięcej nazwisk, twarzy, zdarzeń, faktów. Nadejdzie dzień, kiedy zbrodniarze zostaną rozliczeni, my będziemy świadkami ich upadku.”.

Nazwisk, zdarzeń i faktów absolutnie w niej nie brakuje, bowiem historia opowiedziana w tej książce wydarzyła się naprawdę, a większość bohaterów to postacie prawdziwe, bądź wzorowane na prawdziwych, których listę znajdziemy na końcu powieści. Moim zdaniem o większości z nich mogłyby powstać osobne, bardzo interesujące, inspirujące dzieła, np. o wspomnianych przez autora: działaczu Żegoty, piłkarzu Cracovii – Romanie Zbroi, siostrach benedyktynkach ze Staniątek, Dawidzie Kurzmanie – nazywanym zapomnianym krakowskim Korczakiem, Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata, np. Raimundzie Titschu, czy Juliusie Madritschu, którego jedna z fabryk znalazła się w granicach krakowskiego getta i pozwoliła mu ocalić więcej ludzkich istnień niż znana wszystkim fabryka Oskara Schindlera. Wiele można by także napisać o oprawcach z: Allgemeine SS, Schutzpolizei, Sonderdienstru, Baudienstu, Einsatzgruppen, odemanach takich, jak Symche Spira. Sposób narracji i pióro autora nie pozwala się oderwać od lektury nawet na chwilkę, aby poszukać w internecie informacji na ich temat, ponieważ nie zamieszczono przypisów. Zatem jeśli tak, jak ja zapragniecie po jej przeczytaniu poznać więcej faktów na temat jej bohaterów, miejsc, czy wydarzeń, naprawdę warto to zrobić! Nie należy jednak niniejszej książki traktować jako źródło historyczne.

Ważnym miejscem akcji książki jest mieszcząca się na terenie dawnego getta “Apteka pod Orłem” oraz postać Tadeusza Pankiewicza. Kolejnego Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata. Właściciela apteki, kronikarza “oczyszczania” miasta z ludności żydowskiej. On i jego współpracownice nie pozostali obojętni na ludzkie cierpienie, udzielali pomocy potrzebującym w tym również głównej bohaterce - Rebece Aspis, wdowie z dwójką dzieci. To właśnie w aptece, w czerwcu 1942 roku, wicekomendant Schutzpolizei Oswald Bousko poznaje piękną Polkę żydowskiego pochodzenia. Od tego momentu narażając siebie i dokonując cudów, na dobre odwraca się od faszyzmu, próbuje ratować Rebekę i jej dzieci oraz innych Żydów. Jednak za wszelką cenę usiłuje mu w tym przeszkodzić przyjaciel, SS - Hauptsturmführer Jakob Kunze (w rzeczywistości SS - Hauptsturmführer Wilhelm Kunde). Obaj panowie nie byli kryształami i różnią się od siebie, więc ich relacja jest bardzo ciekawa dla czytelnika. Czy była to trwająca latami, mityczna męska przyjaźń, która przetrwa wszystko? Czy może kryje się za nią coś więcej, dlatego Kunze tak zaciekle stara się pokrzyżować próby ratowania Rebeki, małej Sary i Aarona Aspisów przez Oswalda, z jakiś powodów potępiając jego uczucie do niej? “W czasie absolutnej przemocy wszystko jest możliwe, nic nie jest pewne” tak więc zakazane, niebezpieczne uczucie, które zrodziło się w tym miejscu między nimi nie miało prawa się wydarzyć, a jednak się zdarzyło. O takich historiach słyszeliśmy, albo czytaliśmy niejednokrotnie, a każda z nich świadczyła o potędze miłości potrafiącej uratować niejedno życie. Co prawda ich miłość jest motorem napędowym całej historii, ale czy najważniejszym? Dla mnie o wiele istotniejszy jest wstrząsający opis tego, co działo się na terenie getta, o którym wiedziałam niewiele, a mianowicie oburzające, wręcz odrażające zachowania rasy panów, strach matki zastanawiającej się “... po co rodzić na świecie, na którym najważniejsze jest zabijanie” oraz próby zapewnienia dzieciom odrobiny normalności, zniwelowania traumy z życia w tym miejscu, w tym czasie, nie mając pewności jutra. To, jak egzystencja w zamkniętej, oddzielonej od świata zewnętrznego dzielnicy, sprawiało, że wśród jego mieszkańców budziły się najgorsze instynkty, także wobec swoich współbraci. Trudniejszym do wyobrażenia niż miłość między nazistą a żydówką, czy niesienie przez niego pomocy Żydom, jest dla mnie wyobrażenie sobie tego, że zagorzały wielbiciel ideologii głoszonej przez Adolfa Hitlera i jego samego, mógł zapałać szczerą nienawiścią do swego idola i głoszonych przez niego haseł, a nawet o czym pisze Rettinger (a mnie nie udało się potwierdzić, więc nie jestem w stanie określić czy to fakt, czy literacka fikcja), przed śmiercią stwierdził, iż jest chrześcijaninem i żydem oraz poprosił o sprowadzenie rabina (pośmiertnie został odznaczony medalem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata).

“Służyć komuś, to nie znaczy znajdować przyjemność w zabijaniu jego wrogów”. - bardzo by się chciało, aby te słowa trafiły dziś do wszystkich tych, którzy służąc ludziom mającym chore wyobrażenia o porządku świata, chcącym wymazać tożsamość ludzi pragnących żyć po swojemu w spokoju, pokoju i wolności, widzą w nich wyimaginowanego wroga. Wciąż dają się zwieść, potrafią nienawidzić, stają się potworami gwałcącymi i zabijającymi niewinnych ludzi, nawet dzieci.

Kolejna powieść historyczna opisująca bestialstwo, jakiego człowiek dopuścił się wobec drugiego człowieka i wciąż nie potrafię zrozumieć, jak kiedykolwiek mogło do tego dojść, a co gorsza wciąż dochodzi, niemniej jest bardzo potrzebna, ponieważ współcześnie żyjącym, młodym ludziom, których nie dosięga już piętno wojny, z jakim żyło jeszcze moje pokolenie zrozumiało, iż pojęcia takie jak getto, głód, walka o przetrwanie, obóz pracy przymusowej, eksterminacja, poświęcenie, nie są pojęciami abstrakcyjnymi. Książka pozwala wyraziście wyobrazić sobie koszmar wojny i uświadamia, że zło jest zawsze obecne i potrafi zwyciężyć nad duszą, tak jak dobro i miłość. Nigdy nie wiemy, które z nich zdominuje nas samych w sytuacji ekstremalnej. W życiu najważniejsze jest to jak zachowujemy się wobec innych ludzi i sami chcemy być przez nich traktowani. Pamiętajmy, że dobro wraca. Zawsze!

Jest to jedna z tych powieści, których nie da się zapomnieć. Naprawdę polecam jej lekturę, a za jej egzemplarz dziękuję wydawnictwu Świat Książki, z którym mam nadzieję będę jeszcze miała przyjemność współpracować.