Od Biblii do literatury

W humanistycznym procesie odnajdywania ładu oraz sensu istnienia, w trudzie odkrywania utraconej tożsamości niewątpliwie wyjątkową rolę stanowi Biblia jako wielki kod literatury, niepowtarzalna Księga Ksiąg, z którą wchodzą w dialog kolejne pokolenia pisarzy i poetów. Nieustanne nawiązania do Pisma świętego są możliwe dzięki szczególnej polisemii biblijnego Słowa. N. Frye pisze: Jednym z najpowszechniejszych doświadczeń lektury Biblii jest przeczucie coraz dalszych odkryć, których można dokonywać w obrębie tej samej struktury słownej. Wśród wielorakich sposobów nawiązywania do Biblii, wierszowana parafraza poszczególnych ksiąg zdobyła szczególną popularność w wieku XVII, czego przyczyn należy upatrywać w czynnikach kulturowych, religijnych, jak i społeczno-politycznych. Analiza i interpretacja tychże parafraz doprowadza do odpowiedzi na pytania o wierność pisarzy wobec Biblii oraz o skalę odstępstw od kanonicznego pierwowzoru, ponieważ są one świadectwem tego, w jaki sposób Pismo Święte było czytane i komentowane przez pisarzy, wreszcie – dlaczego ich fascynowało i uaktualniało się w kolejnej epoce kultury polskiej, jak pomagało odzyskać utraconą tożsamość – zarówno jednostkową jak i zbiorową. Lektura XVII-wiecznych parafraz Starego Testamentu pokazuje, w jaki sposób pisarze ówcześni przez pryzmat Biblii postrzegali jednostkowe dylematy moralne oraz problemy otaczającego ich świata, jak je interpretowali i wplatali w tok narracji biblijnej. Literatura barokowa głęboko zakorzenia się w Biblii, ale proces ten jest przecież dwukierunkowy: Biblia znajduje miejsce w literaturze, a literatura otrzymuje swój pełny sens w Biblii, bez znajomości której wszelkie próby zrozumienia specyfiki kultury europejskiej okazałyby się nierealne. Powstające w XVII wieku liczne parafrazy wątków i tematów zaczerpniętych z Pisma świętego świadczyły o ogromnej fascynacji Księgą Ksiąg, a jednocześnie o wspomnianej już polisemii wciąż aktualnego biblijnego Słowa, stanowiącego najwyższy autorytet moralny, do którego odwoływał się człowiek poszukujący podstawowej prawdy o sensie własnego człowieczeństwa.