Okiem mistyka

„Wiara z widzenia” – uznanie wzroku za równoprawne narzędzie, którym człowiek posługuje się w dochodzeniu do wiary, pozwala z wielką uwagą podjąć studia nad rolą sztuki w doświadczeniu religijnym. Z inicjatywy Katedry Historii Sztuki Kościelnej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II wydano w 2011 roku otwierający cykl publikacji tom pt. Fides ex visu. Anonsował on szerokie obszary badawcze, które tak sformułowany program ze sobą niesie. Kolejne publikacje poświęcone będą wybranym zagadnieniom, zawsze jednak postrzeganym w kontekście wspólnej, nadrzędnej idei „wiary z widzenia”. Niniejszy tom skupia się na relacji między osobą mistyka a światem sztuki. Drogi mistyki i sztuki przecinały się w przeszłości nader często i nadal nieustannie się spotykają, jednocześnie broniąc wzajemnej autonomii i podkreślając różnice. Wizerunki będące dziełami rąk ludzkich i domagające się zapisu na materialnym nośniku stają w zdecydowanej opozycji wobec niewerbalnego i bezobrazowego poznania Boga w doświadczeniu mistyka. Indywidualne doświadczenie zjednoczenia z Bogiem i zrozumienia tajemnic wiary pozostaje wyłączną własnością obdarowanego nim człowieka. Czyżby zamykało to wszelkie drogi wzajemnego porozumienia między artystą i mistykiem? Jednak nie, jest jeszcze wyjątkowe „oko mistyka”, które widzi rzeczy niedostępne innym ludziom, dokonuje „przekładu”, choć ułomnego i dalekiego od doskonałości, poznanych prawd na malowane słowem obrazy, z uwagą przygląda się otaczającej go ikonosferze – buduje mocne i różnorodne więzi ze światem otaczającej go sztuki. Zostają one wykorzystane na drodze wiodącej do mistycznego poznania, gdy człowiek podejmuje wysiłek zbliżenia się do Boga, zbudowania wzajemnej relacji, gdy stawia pierwsze kroki na drodze oczyszczenia i medytacji, dążąc do zjednoczenia z Bóstwem. Kiedy osiągnie ten stan, zapragnie o nim opowiedzieć, utrwalić go i przekazać, gdy coś z tego doświadczenia ma zostać udzielone innym ludziom – sztuka pojawia się ponownie jako medium przekazu.