Pokój, w którym robi się poezję

„Już sama moja pracownia jest podejrzana. [… ] pokój, w którym »tworzy się poezję« to nieciekawy pokój”. W ten sposób o swojej poetyckiej pracowni pisał Tadeusz Różewicz (Komentarz z tomu Formy, 1958). Sam jednak, na różne sposoby, uchylał drzwi do owego pokoju, udowadniając, że „tworzenie poezji” (prozy, dramatu) jest spektaklem pasjonującym. Tom Niepokój, posiadający podręcznikowo zatwierdzony status jednej z najważniejszych polskich książek poetyckich XX wieku, zmieniał się w przygotowywanych przez autora edycjach. Pojedyncze wiersze z różnych okresów twórczości ulegały metamorfozom, bywały też inkorporowane do nowych, nadrzędnych całości tekstowych (takich jak poematy Et in Arcadia ego czy Non-stop-show) i poddawane – wewnątrz tych całości – rozmaitym operacjom. Tom Płaskorzeźba wprost zapraszał czytelnika do lekturowej gry w porównywanie publikowanych na sąsiadujących stronach wersji tekstu. Swoje najbardziej znane, kanoniczne utwory Różewicz nie tylko wznawiał, ale i re-kreował (przypadek Kartoteki i Kartoteki rozrzuconej). Był także twórcą niezwykłych obrazów i opowieści, przedstawiających przygody człowieka tworzącego: dość wspomnieć Pułapkę czy Przyrost naturalny. Różewicz – pisarz stale przepisujący się na oczach swych czytelników – pozostawił też obszerne archiwum pracy twórczej, które – dzięki staraniom Ossolineum – zostało niedawno otwarte. Tym samym „pokój, w którym tworzyło się poezję” zostaje udostępniony na innych niż dotychczas prawach: już nie dzięki autorskiemu gestowi „uchylenia drzwi”, lecz dzięki działaniom archiwistów i badaczy o archiwistycznym zacięciu. To stosunkowo nowe zjawisko wprowadza do obrazu „przepisującego się” Różewicza jeszcze jeden fascynujący wymiar… Zarysowujące się w ten sposób pole problemowe – choć już eksplorowane – wciąż inspiruje. Druga pozycja ukazująca się w serii Inventio. Antropologia Tworzenia – Krytyka Genetyczna – Interpretacja to wieloautorska monografia, ujmująca, od różnych stron, fenomen procesu twórczego Tadeusza Różewicza. Pierwsza część książki poświęcona jest temu, jak Różewicz teoretyzuje i tematyzuje zagadnienie kreatywności, tworzenia, procesualności. Część druga skupia się na konkretnych dokumentach, będących zapisami czy śladami twórczego działania autora Niepokoju: brulionach wierszy i opowiadań, a także zapiskach czynionych na egzemplarzach książek. Całość domyka część trzecia – tutaj w centrum uwagi są planowane, lecz niezrealizowane utwory Różewicza, a także, zawarte w jego twórczości, obrazy „tekstoklazmu”, czyli niszczenia utworów przez artystę-destruktora. W ten sposób książka poświęcona procesowi twórczemu Tadeusza Różewicza znajduje punkt dojścia w rozważaniach o procesie niszczenia. Inventio. Antropologia tworzenia – krytyka genetyczna – interpretacjato seria wydawnicza, której patronuje Pracownia Badań nad Procesem Twórczym, jednostka naukowa Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Seria gromadzi książki poświęcone fenomenowi kreatywności, przede wszystkim – procesowi twórczemu, prowadzącemu do powstania dzieła sztuki. Podstawowym założeniem metodologicznym serii jest interdyscyplinarność i polikontekstualność: obszar jej zainteresowania obejmuje różne dziedziny pracy twórczej (literaturę, sztuki plastyczne, teatr, film, muzykę), okresy historyczne oraz teorie i praktyki badawcze (krytykę genetyczną, poetykę, antropologię literatury, filozofię, psychologię, socjologię i ekonomię tworzenia).