Rzeczywistość wielokulturowa

Tożsamość jednostki i zbiorowości ma swoją strukturę i można w niej wyróżnić elementy trwałe, które są podstawą identyfikacji, oraz elementy o względnej zmienności, które mogą zyskiwać nowe treści i się wzmacniać, albo też mogą słabnąć aż do zaniku niektórych z nich, mogą też dochodzić nowe elementy, ale spójne z elementami tożsamościowymi. Jeżeli zmieniają się elementy trwałe, czyli identyfikacyjne, wówczas następuje też zmiana tożsamości i jednostka nabywa nową tożsamość, natomiast jeżeli zmieniają się elementy drugiej kategorii, tożsamość zostaje taka sama, a zmieniają się tylko formy jej manifestacji. Elementy tożsamości kształtują się w procesie komunikacji danej jednostki z otoczeniem bliskim i dalszym. Ich zmiana zależy zatem od postawy jednostki do otoczenia, jak również od zmian zachodzących w obydwu rodzajach otoczenia. Jednostka zatem swoją tożsamość twórczo modyfikuje, a czyni to w formie dialogowania lub - jak ten proces określa Jerzy Mikułowski Pomorski - negocjowania z otoczeniem bliższym i dalszym. Coś nieustannie zmienia się w tożsamości każdej jednostki i to we wszystkich rodzajach tożsamości, jakie ona posiada. Każda jednostka ma bowiem kilka tożsamości. Ich liczba i rodzaj zależą od tego, do ilu i jakich grup podstawowych ona przynależy, a więc takich grup, które uważają ją za swoją, a ona sobie ceni przynależność do nich, z którymi wiążą ją wielorakie przeżycia i które mają duży wpływ na kształtowanie się jej osobowości. Takimi podstawowymi grupami są: rodzina, naród lub grupa etniczna, grupa religijna i zawodowa, społeczność lokalna. Tak więc jedna jednostka ma tożsamość polską, protestancką, śląską, cieszyńską, inna jednostka ma tożsamość polską, katolicką, podlaską, radzyńską, a obydwie jednostki mają jeszcze tożsamość zawodową, np. nauczyciela, lekarza, rolnika, kapłana. Tożsamość religijna z zasady przekracza wszystkie wymienione tożsamości, bowiem ma charakter pozaprzestrzenny, pozanarodowy czy etniczny, występuje w różnych terenach geograficznych i warstwach społecznych.