W monografii przedstawiono zależności między zróżnicowaniem wyników egzaminów gimnazjalnych a czynnikami społeczno-kulturowymi i ekonomicznymi. Monografia składa się z sześciu rozdziałów. Pierwsze trzy konstruują teoretyczną i metodyczną podstawę pracy, trzy ostanie jej empiryczną część. W czasie badań gimnazja znajdowały się w fazie rozwoju, w momencie wydania książki – kończą swą działalność. Praca może być jednym z finalnych rejestrów zalet i wad tego typu szkoły oraz przyczynkiem do dalszej dyskusji nad polską edukacją.