Szatan i jego słudzy

Istnieje w naszym piśmiennictwie tendencja do traktowania rozpowszechnionego wśród chrześcijan starożytnych wyobrażenia o złych duchach jako jednolitego systemu obrazów i poglądów występujących w całej społeczności wierzących. Co bardziej sugestywne obrazy, występujące stosunkowo często w hagiografii, traktowane są jako przejaw specyficznej dla ludzi późnej starożytności i średniowiecza, a odmiennej niż nasza, mentalności cechującej się irracjonalizmem i skłonnością do konfabulacji. Autor niniejszej monografii podważa ten sposób podejścia, zwracając uwagę na bardzo zróżnicowane postawy i poglądy ludzi późnego antyku, zwłaszcza ówczesnych intelektualistów chrześcijańskich, chlubiących się niejednokrotnie wysokim wykształceniem i mających niejednakowe doświadczenia życiowe. W swych utworach odwoływali się oni do postaci demonów z bardzo różnych powodów: dawali w ten sposób wyraz własnym poglądom teologicznym, polemizowali z dziełami innych pisarzy, nawiązywali do świata wyobraźni utrwalonego w tradycji swych kultur. Przedmiotem rozważań uczynił autor podstawową grupę najwcześniejszych dzieł hagiograficznych powstałych na Zachodzie, ukazywanych jednak w powiązaniu z piśmiennictwem greckim. Zawarte w pracy precyzyjne analizy odwołują się do powiązań dzieł hagiograficznych z Biblią (hebrajską, grecką i łacińska), dziełami egzegetycznymi, do toczonych w kręgach kościelnych IV–V wieku sporów. Interpretacje odnoszone są do czasu, w którym powstawały i do konkretnego momentu w biografii pisarzy. Powstała w ten sposób historia tego gatunku łacińskiej literatury religijnej w IV–V wieku.