Umysł otwarty i zamknięty

Na przestrzeni lat mieliśmy okazję przyjrzeć się kilku osobom, z reguły intelektualistom, którzy w okolicznościach życia codziennego jawili się osobliwie zdogmatyzowani i zamknięci w swoich trybach myślenia i przekonaniach. Źródła ich dogmatów bywały dla każdego z nich bardzo zróżnicowane. Reprezentowali bowiem odrębne polityczne, religijne i naukowe punkty widzenia. Byli wśród nich liberałowie, zwolennicy centrum, i konserwatyści; żydzi, katolicy i ateiści, freudyści, behawioryści i gestaltyści. Jeszcze na długo przed tym, jak udało nam się jednoznacznie zdefiniować zjawisko dogmatyzmu ideologicznego, jasne było, że odnosi się ono do wielu zagadnień: zamkniętego sposobu myślenia typowego dla każdej ideologii bez względu na jej treść, autorytarnego sposobu patrzenia na życie, braku tolerancji wobec wszystkich, którzy myślą inaczej. To, że ktoś jest zdogmatyzowany lub reprezentuje zamknięty system poglądów, określa jego sposób formowania poglądów i sposób myślenia – nie tylko o pojedynczych zagadnieniach, ale i o całych sieciach powiązanych ze sobą zagadnień. Umysł zamknięty, mimo że większość ludzi nie jest w stanie go szczegółowo zdefiniować, daje się zaobserwować w świecie „praktycznych” przekonań politycznych i religijnych, bądź – jak w przypadku środowisk akademickich – w świecie myśli naukowych, filozoficznych czy humanistycznych. W obu tych światach mamy do czynienia z konfliktem pomiędzy tymi, którzy rację mają, a tymi, którzy jej nie mają, pomiędzy tymi, którzy postępują racjonalnie, a tymi, którzy tylko racjonalizują oraz z konfliktem pomiędzy tym czyje przekonania są dogmatyczne, a czyje intelektualne. Należy tutaj dodać, że nasze pierwotne zainteresowanie osobami reprezentującymi skrajnie zamknięty system przekonań stanowiło jedynie punkt wyjścia do dalszej pracy. Żywiliśmy nadzieję, że osiągniemy równie wysoki stopień zrozumienia umysłu otwartego, co zamkniętego. A przy założeniu, że otwartość bądź zamkniętość są jedynie krańcami swego rodzaju kontinuum, rozszerzyliśmy zakres poszukiwań tak, że przerodziły się one w rozległe badania nad ogólną istotą wszelkiego rodzaju systemów przekonań. Dofinansowano z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.