Wolność w kulturze rosyjskiej

Wolność nie jest zwykłą możliwością wyboru między dobrem i złem. We współczesnym świecie wolność rozumiana jest w ograniczonym wymiarze i oznacza wolność społeczno-polityczną. O wolności aksjologicznego samookreślenia osoby w odniesieniu do metafizyki nie mówi się w przestrzeni tzw. wolnego świata. Jednocześnie staje się coraz bardziej oczywistym fakt, że postrzegana w świetle praw człowieka wolność jednostki staje się fałszem i legitymizacją samowoli. Pojmowanie wolności stoi w sprzeczności z racjonalną aksjologią zakorzenioną w tradycji myślenia arystotelicznego. Istotę tego konfliktu przedstawił Fiodor Dostojewski w Braciach Karamazow w Poemacie Iwana Karamazowa. Inkwizytor zarzuca tu Chrystusowi, że w imię zachowania daru wolności uchyla się od ujawnienia tajemnicy przyszłego życia. W tym tkwi, według niego, podstawowa, nierozwiązywalna sprzeczność - ludzie nie wiedzą, do jakiego celu służy wolność. Wolność w tym kontekście jest czymś zbędnym i niezrozumiałym. Jeśliby tajemnica wiary była znana, wolność stałaby się zbędna. W swoich proroctwach Szatan przepowiedział, zauważa Inkwizytor, a historia potwierdziła, że ponad wolność ważniejsze dla szczęścia ludzkości są: chleb, cud i królestwo na ziemi. Wypowiedź Wielkiego Inkwizytora to apologia zniewolonej wolności. Poemat Iwana zawiera argumentację kazuistyczną, pojęcie wolności zamyka w ciasnych ramach sylogizmu, a istnienie człowieka postrzega w kategoriach moralno-jurydycznych.