Zdobywcy północnego Atlantyku

Popularna wiedza o średniowiecznych dziejach Europy Północnej ogranicza się do dosyć standardowych wyobrażeń o bohaterskich i okrutnych uczestnikach wypraw wikińskich, którzy przez dwa i pół stulecia terroryzowali znaczne połacie kontynentu. Mniej znanym epizodem tego okresu jest odkrycie i skolonizowanie wysp położonych między Europą a Ameryką Północną. Na tym właśnie koncentruje się ta książka. Stanowi ona próbę skonfrontowania bogactwa informacji historycznych, utrwalonych w sagach i kronikach średniowiecznych, z przyrastającymi wciąż świadectwami archeologicznymi. To właśnie wyniki wykopalisk wpłynęły na zmianę obrazu pierwszej transoceanicznej ekspansji Europejczyków. Romantyczna wizja dobrze zorganizowanego poszerzenia na zachód obszaru cywilizacji skandynawskiej ustępuje miejsca interpretacji wskazującej na znaczną rolę przypadkowości i na wieloetniczność „kolonizatorów”. Książkę rozpoczyna wprowadzenie do historii średniowiecznej Skandynawii i antropologiczna wizja tamtejszego systemu społeczno-gospodarczego. Następnie zaprezentowano podstawowe informacje o zasiedleniu Wysp Owczych, Islandii, Grenlandii i Nowej Funlandii. Zasadniczym dzisiaj pytaniem jest „Kim byli ówcześni osadnicy?”. Okazuje się bowiem, że choć wyspiarskie populacje były zdominowane przez Skandynawów, to istotny wkład wnieśli też Irlandczycy, Sasi, Samowie, a nawet i Słowianie. Wkład archeologii w rozważania nad pochodzeniem pierwszych Islandczyków dobrze ilustrują wyniki badań nad specyficzną architekturą mieszkalną okresu wikińskiego. Jej cechą szczególną było wykorzystanie darni jako podstawowego budulca. Znaczną część rozważań poświęcono porównaniu procesów polityczno-kulturowych zachodzących na początku II tysiąclecia na obszarach położonych na zachodnim (głównie Norwegia) i na wschodnim (głównie Grenlandia) obrzeżu północnego Atlantyku. Ostatni rozdział zawiera analizę przyczyn zagłady pierwszej europejskiej forpoczty zaatlantyckiej, czyli dwóch enklaw kolonii grenlandzkiej. Splot czynników klimatycznych i kulturowych tłumaczy fiasko tej pierwszej próby przyłączenia Ameryki do Europy, która o 500 lat wyprzedziła wyprawę Krzysztofa Kolumba…